W kadrze zaklęte: czas trwania filmu 16:12 min.

Zagadnienia. Timeline:

01:26     Retro – czyli świat, którego już nie ma. Fotografie – ikony sprzed lat.

04:26     Metro – czyli świat daleko stąd. Fotografie z różnych miejsc globu.

07:30     Cetro – czyli świat pełen przemocy. Fotografie ukazujące konsekwencje wojen i nadużyć władzy.

10:47     Puetro – czyli miejsce, w którym łączą się światy. Fotografie – symbole pokoju, pojednania, wolności i porozumienia ponad podziałami.

14:02     Kategoria bezimienna. 15 kultowych fotografii ukazujących ciemną stronę ludzkości na przestrzeni ostatnich stu lat. Uwaga: niektóre zdjęcia z tej kategorii są przeznaczone tylko dla uczniów powyżej 15 lat.

 

Propozycje tematów do dyskusji na lekcji:

1. Jaką siłę oddziaływania na rzeczywistość mogą mieć zdjęcia?
2. Czy fotograf powinien być tylko niemym rejestratorem zdarzeń czy powinien się też aktywnie angażować w sytuacje, których jest świadkiem?
3. Czy tematyka fotografii, które stały się ikonami zmieniła się na przestrzeni ostatnich stu lat? Czego potrzeba, by zdjęcie zyskało status kultowego?
4. Czy najsłynniejsze zdjęcia w historii zazwyczaj przedstawiają chwalebne czy wstydliwe epizody z historii naszej cywilizacji? Dlaczego?
5. Które pojedyncze zdjęcie, Waszym zdaniem, jest w stanie zmienić to, jak postrzegacie świat?

 

Pytania dla młodzieży do własnych przemyśleń:

1. Czy wraz z upływem lat i rozwojem cywilizacji na świecie jest mniej zła, cierpienia i tragedii?
2. W niektórych kręgach popularna jest teoria, że światu czasem potrzebna jest wojna. Czy fotografie z kategorii cetro i kategorii bezimiennej potwierdzają tę tezę?
3. Których fotografii – ikon Twoim zdaniem zabrakło w tym zestawieniu?
4. Jaką prawdę o ludzkiej naturze zdradzają zdjęcia z poszczególnych kategorii?
5. Czy różnorodność kultur, przedstawiona w kategorii metro, wzbogaca świat czy zuboża?
6. Czy fotograf ma prawo do ujmowania w kadrze drastycznych motywów? Czy zdjęcia bez tej „okrutnej prawdy” miałyby taką samą siłę wyrazu?
7. Jak myślisz, które zdjęcia najczęściej wygrywają konkursy World Press Photo czy Nagrodę Pulitzera? Przejrzyj zasoby sieci i skonfrontuj rzeczywistość ze swoimi przypuszczeniami. Dlaczego tak się dzieje?
8. Które ze zdjęć z kategorii puetro chciałbyś wykonać osobiście? Dlaczego?
9. Które fotografie lubisz najchętniej oglądać? Jakie emocje Ci wtedy towarzyszą? Dlaczego lubimy oglądać zdjęcia kojarzące się z tym, co przyjemne?
10. Jakimi cechami powinien się kierować dobry fotograf?

 

Przykłady zadań do wykonania na lekcji (na podstawie filmu):

1. Współczesne retro. (sugerowany wiek 12-18 lat)

Przyjrzyjmy się uważnie 15 zdjęciom z kategorii retro

– Zastanawiamy się podczas wspólnej dyskusji nad tym, jakimi motywami można by zamienić  poszczególne fotografie, aby uzyskać w nich efekt współczesności zamiast efektu retro (np. Formuła 1 zamiast wyścigu na dachu Fiata, Bill Gates zamiast Eisnteina, Fani Justina Biebera zamiast Beatlemanii itp.)

– Wyobraźmy sobie, że za sto lat inna klasa ogląda zdjęcia retro z naszej epoki. Które wydarzenia, postaci i symbole powinny się na nich znaleźć. Czy dzięki tym zdjęciom, nasi potomni mogli by zrozumieć, jaka panowała w dzisiejszych czasach atmosfera i jaki był „klimat epoki”?

– Klasa dzieli się na pięć zespołów. Każdy zespół dostaje w „przydziale” po 3 zdjęcia z kategorii retro. Następnie, używając zasobów internetowych, stara się w ciągu 15 minut znaleźć 3 współczesne fotografie, które w najlepszy sposób mogą „zastąpić” tamte zdjęcia, aby uczynić je pasującymi do naszych czasów.  W wersji alternatywnej (zdalnej) każdy uczeń pracuje samodzielnie i stara się w analogiczny sposób wyszukać w sieci jeden zamiennik wybranego przez siebie zdjęcia. Dodatkowo dochodzi tu aspekt uzasadnienia, czemu akurat tę fotografię dany uczeń postanowił „uwspółcześnić”.

– Wszystkie grupy / uczniowie prezentują swoje zdjęcia, tworząc nową galerię. Jak myślicie, czy zebrany zestaw właściwie oddaje ducha naszych czasów?

– Czy zestawiając fotografie z różnych epok możemy lepiej zrozumieć pojęcie „sztafeta pokoleń”?

2. Ikona (sugerowany wiek 13-19 lat)

Na nagraniu znajdują się fotografie, za które ich autorzy zdobyli najbardziej prestiżowe nagrody w branży (World Press Photo, National Geographic, Pulitzer). Wiele z nich uważanych jest za najważniejsze zdjęcia wykonane w historii. Co świadczy o wyjątkowości tych właśnie zdjęć? Jakie wydarzenie, symbolika lub postać kryją się za nimi i spowodowały, że przeszły do historii?

– Poddajmy analizie najbardziej rozpoznawalne zdjęcia z kategorii Retro, Metro, Cetro i Puetro.

Przykładowy zestaw:

1. Lunch na drapaczu chmur (nr 3 w kategorii Retro). Jak myślicie, kogo przedstawia zdjęcie i gdzie zostało zrobione? Czy dziś można by zrobić takie ujęcie? Dlaczego widoczni mężczyźni tak mocno ryzykują życie?
2. Afgańska dziewczyna (nr 4 w kategorii Metro). To zdjęcie z najsłynniejszej w historii okładki National Geographic. Jak myślicie czemu przeszło do historii? Kim według Was może być przedstawiona na fotografii dziewczyna? Czy dla jego wyjątkowości duże znaczenie może mieć pochodzenie dziewczyny (Afganistan) i data zrobienia zdjęcia (1985)? Jakie?
3. Czas Apokalipsy (nr 7 w kategorii Cetro). Jak myślicie, gdzie wykonano tę fotografię? Czy ważny jest czas jej wykonania (1981) rok, nazwa kina i tytuł przedstawianego w kinie filmu? Jakie paradoksy tu dostrzegacie?
4. Pocałunek na Times Square (nr 1 w kategorii Puetro). Czy wiecie, że w chwili zrobienia tego zdjęcia obie osoby w ogóle się nie znały? Skąd taka popularność tej fotografii? Jaka symbolika się z nią wiąże? Czy ważny jest moment zrobienia zdjęcia (sierpień 1945) i miejsce? (Times Square w Nowym Jorku)? Jak myślicie, czy bohaterowie tego zdjęcia jeszcze się ze sobą spotkali?

Jak widać na powyższych przykładach, nie wystarczy genialny warsztat fotografa, by powstało zdjęcie kultowe. Potrzebny jest jeszcze kontekst. Otoczka, która wiąże się z wykonaniem danego ujęcia. Czasem samo wydarzenie i jego symbolika jest ważniejsza niż talent jego autora (choć podobno dobry fotograf wie, gdzie się ustawić, by wykonać „to” właśnie zdjęcie. Żeby zrozumieć czym jest kontekst danego zdjęcia spróbujcie odpowiedzieć jeszcze na kilka pytań:

1. Gdzie wykonano zdjęcie Petera Normana, Tommiego Smitha i Johna Carlosa (nr 14 w kategorii Retro) i co oznaczają zaciśnięte w rękawicach pięści?
2. Kogo brakuje na pustym krześle na zdjęciu Stracone portrety rodzinne (nr 8 w kategorii Metro)
3. Jak nazywają się całujący się przywódcy na zdjęciu Socjalistyczny pocałunek przyjaźni (nr 6 w kategorii Cetro) i dlaczego to zdjęcie znalazło się w kategorii oznaczającej nadużycia władzy?
4. Z kim pozuje do zdjęcia Bill Clinton (nr 12 w kategorii Puetro)? Dlaczego obecność tych panów na wspólnym zdjęciu może wywoływać zdziwienie?

Propozycja konkursu. Wybierz 10 Twoim zdaniem najlepszych zdjęć (spośród 60 ujętych w kategoriach Retro, Metro, Cetro i Puetro) i prześlij uzasadnienie wyboru. W jakiej kolejności od 1 do 10 byś je umieścił. Co przesądza o wyborze pierwszej pozycji?

3. Panorama (sugerowany wiek 15-20 lat)

W kategorii bezimiennej umieściliśmy zdjęcia, które w idealnym świecie nie powinny powstać. Są one krótką panoramą mrocznej części naszej historii współczesnej. Zdjęcia te zdobyły najważniejsze branżowe nagrody i na stałe weszły do kanonu najważniejszych fotografii wszechczasów. Obrazują wypaczenia współczesnego świata: wojny, głód, niesprawiedliwość i nietolerancję od Europy po Afrykę; od Dalekiego Wschodu po Stany Zjednoczone.

– Niektóre z tych zdjęć w sposób jednoznaczny ukazują okrucieństwo wojny i głodu. Część z nich może jednak pozornie nie pasować do tego zestawienia. Jak myślicie, co niepokojącego widać na zdjęciach „Dorothy Counts”, „Likwidatorzy” oraz „Tank Man”? Jaki był dalszy los widocznych na zdjęciach postaci?

– Jakie wnioski możemy wyciągnąć jako cywilizacja, po obejrzeniu zaledwie 15 zdjęć? Czy rzeczywiście jesteśmy przedstawicielami najmądrzejszego i wyjątkowego pokolenia? Czy potrafimy uczyć się na błędach z przeszłości?

– Jak myślicie, dlaczego doszło do takich sytuacji jak te, przedstawione na zdjęciach. Hiszpania, Sajgon, ZSRR, Chiny, Uganda, USA, Syria – różne kraje i różne systemy sprawowania władzy. Demokracja i reżimy totalitarne. Prawa człowieka i ich brak. Czy jest jakiś mechanizm, który gwarantuje nam bezpieczeństwo i spokój? (nie zapominajmy, że Hitler doszedł do władzy w demokratyczny sposób, bez żadnego przewrotu) A może nigdy i nigdzie nie będziemy bezpieczni, bo wszędzie może wziąć górę mroczna część ludzkiej natury? Co powinniśmy zrobić, by do tego nie dopuścić? Jak wiele zależy od nas?

Część zdjęć wywołała niemałe kontrowersje. Niektórym fotografom zarzucano znieczulicę i brak reakcji na los widocznych na zdjęciach osób. Nagonka opinii publicznej nie ułatwia życia autorom szczególnie traumatycznych ujęć. Kevin Carter, autor zdjęcia „Sęp i dziewczynka” pół roku po zrobieniu fotografii odebrał sobie życie.

– Czy praca fotografa to bezpieczne zajęcie? Jak myślicie, czy łatwo wrócić do „codzienności” po tym, co widzieli niektórzy reporterzy? Dlaczego ich praca jest tak ważna?

– Jak wyglądałby nasz świat i co wiedzielibyśmy o ostatnich stu latach historii, gdyby nie było fotografii i reporterów? Czy nasza świadomość byłaby na tym samym poziomie, co teraz?

Propozycja konkursu. To kategoria konkursowa tylko dla uczniów szkół średnich. Jakie dramatyczne wydarzenia ujęto na tych piętnastu zdjęciach. Opisz w trzech zdaniach każde z nich (Kogo na nich widzimy? Gdzie? Czego symbolem jest ta fotografia?). Za każde zdjęcie można otrzymać max. 3 punkty.

Dodatkowo zbierz po 1 punkcie za każdy konflikt zbrojny (w tym stan wojenny, krwawy przewrót władzy, krwawą manifestację bądź atak terrorystyczny) reprezentowany przez co najmniej jedno zdjęcie na nagraniu (chodzi o całe nagranie, a nie tylko kategorię bezimienną).

Przy równej ilości zdobytych punktów (max. 65) o zwycięstwie zadecyduje losowanie.

4. Mosty (sugerowany wiek 15-20 lat)

Puerto to w języku hiszpańskim port. Porty ponownie jak mosty, łączą ludzi. Sprawiają, że można spotkać osoby, które są z innych światów (czego najlepszym symbolem jest nowojorski most brooklyński). W naszej kategorii również umieściliśmy zdjęcia, które mają łączyć: ukazywać piękno całego świata, triumf dobra, tolerancji i wolności. Czy potraficie odkryć, z jakiego powodu każde z tych 15 zdjęć zasługuje na przynależność do kategorii porty albo mosty?

– Klasa dzieli się na pięć zespołów. Każdy zespół dostaje w „przydziale” po 3 zdjęcia z kategorii puetro. Następnie w zespołach uczniowie próbują ustalić, jakie element fotografii stanowić może tytułowy port/most. Które detale decydują o zaliczeniu do kategorii „łączenia”. Czasem można ich znaleźć więcej niż 1. Czy ważne jest kto jest na zdjęciu, co na nim widać, gdzie je wykonano oraz kiedy? A może każdy z tych elementów ma znaczenie?

– Zespoły prezentują wyniki swoich prac. Ile łącznie symbolicznych „mostów” udało się znaleźć?

– Dlaczego tak ważne jest szukanie takich mostów i portów w każdym aspekcie życia? Czy potrafimy podać przykład z własnego życiorysu, w którym połączyły się co najmniej dwa odmienne żywioły? A ile razy znaleźliśmy się w takiej sytuacji, w której mieliśmy wrażenie, że wszyscy wokół nas, choć nie wszystkich znamy, są jedną drużyną i walczą o jeden cel?

– Czy wspólne patrzenie w jednym kierunku może sprawić, że poczujemy, iż zawijamy do wirtualnego portu? Jaki to powinien być kierunek?