Miniatury: czas trwania filmu 26:06 min.

Zagadnienia. Timeline:

02:10     Utopia 2.0. Współczesne nawiązanie do „Utopii” Tomasza Morusa (1516).

06:35     Pochwała głupoty 2.0. Współczesne nawiązanie do „Pochwały głupoty” Erazma z Rotterdamu (1509).

11:05     Książę 2.0. Współczesne nawiązanie do „Księcia” Niccolo Machiavelliego (1513/32).

16:22     Dworzanin 2.0. Współczesne nawiązanie do „Dworzanina” Baltazara Castiglione (1516/28).

18:39     O obrotach ciał niebieskich 2.0. Współczesne nawiązanie do „O obrotach ciał niebieskich” Mikołaja Kopernika (1533/43)

21:08     95 tez 2.0. Współczesne nawiązanie do „95 tez” Marcina Lutra (1517)

25:06     Młot na czarownice (1487). Współczesna przestroga

 

Propozycje tematów do dyskusji na lekcji:

1. Czy traktaty filozoficzne sprzed 500 lat potrafią nas wciąż czegoś nauczyć?
2. Czy obecny klimat społeczno – intelektualny bardzo się różni od tego z początku XVI wieku? Jak wielką rolę odgrywał wtedy Kościół, a jaką rolę odgrywa dziś? Jaką estymą cieszyli się filozofowie i naukowcy, a jaką cieszą się dziś?
3. W jaki sposób komunikacja online zmienia nasze życie? Czy cały świat, który interesuje młodych już się przeniósł do sieci?
4. Umiejętność wyrażania własnych poglądów – czy potrafimy głosić niepopularne poglądy? Co nam za to grozi?
5. Czy we współczesnej szkole panuje wolność poglądów, przekonań i wyznania? Jaka jest tendencja?

 

Pytania dla młodzieży do własnych przemyśleń:

1. Które popularne współczesne teorie i prądy umysłowe nazwać możemy utopią?
2. Czy w internecie (facebook, youtube, instagram) panuje dziś „pochwała głupoty”, czy jest to wyrażenie na wyrost?
3. Kim bardziej „opłaca się” być: lisem, lwem czy może sobą?
4. Czy kluczową rolę w kształtowaniu wizerunku „wielkiego świata” nadal pełnią mężczyźni, czy dużą jej część przejęły kobiety?
5. Czy w dobie internetu każdy może stać się natychmiastową (instant) gwiazdą?
6. Na ile możemy ufać youtuberskim fachowcom? Czy fakt, że ciekawie mówią, uwiarygadnia ich, czy może warto sprawdzić ich tezy u źródeł?
7. Jakie cechy są potrzebne, by odnieść sukces (oglądalność, klikalność, suby, lajki) w sieci?
8. Dlaczego poglądy papieża Franciszka na temat tolerancji znajdują tak wielu przeciwników, również w Polsce?
9. Czy fenomen Młotu na Czarownice to odległa przeszłość, czy powracający cyklicznie demon obskurantyzmu?
10. W których czasach satyra staje się szczególnie potrzebna?

 

Przykłady zadań do wykonania na lekcji (na podstawie filmu):

1. Feniks z popiołów. (sugerowany wiek 12-18 lat)

Feniks odradzał się co 500 lat. My też niczym feniks postanowiliśmy odrodzić w nowej formie dzieła sprzed pięciu stuleci i sprawdzić, na ile ich wymowa wciąż może być aktualna.

Z jakiegoś powodu Erazm z Rotterdamu i Tomasz Morus napisali swoje najważniejsze dzieła, Marcin Luter przybił swoje 95 tez do drzwi kościoła w Wittenberdze, a Niccolo Maciavelli napisał swojego Księcia. Był to tak zwany intelektualny i duchowy klimat epoki. Czasy, napędzane przez niespotykane w dziejach odkrycia geograficzne (epoka wielkich odkryć – droga do Indii, Ameryka), rozkwit renesansu, rozprzestrzenianie się druku, zmiany na politycznej mapie Europy (zjednoczenie Hiszpanii, upadek Konstantynopola, upadek Granady itp.) oraz skandale w Watykanie (Aleksander Borgia na piotrowym tronie) znamionowały cechy przełomu epok (średniowiecze – nowożytność).

Również o naszych czasach mówi się jako o przełomowych. Fritjof Capra nazywał je Punktem Zwrotnym, Alvin Toffler Trzecią Falą, a futurolodzy początkiem symbiozy człowieka z maszynami.

– Czy potrafimy dostrzec jakieś signum tempori (znaki czasu), świadczące o podobieństwie obu okresów w dziejach (początku XVI i XXI wieku)?

– Spróbujmy znaleźć jakieś cechy wspólne dla intelektualnego i duchowego klimatu epoki sprzed 500 lat i dziś:

1. a) epoka wielkich odkryć – jakie wielkie odkrycia towarzyszą naszemu pokoleniu, podobne do przełomu XV i XVI wieku? (np. odkrycia nowych planet, układów gwiezdnych, czarnych dziur, powierzchni Marsa, generalnie kosmosu – planowany załogowy lot na Marsa)
2. b) renesans – czy obserwujemy w sztuce jakąś rewolucję na przestrzeni ostatnich stu lat? (abstrakcjonizm, surrealizm, ekspresjonizm, pop-art., postmodernizm) – dekonstrukcja obrazu
3. c) wynalazek druku – jakie wynalazki współczesne mogą zrewolucjonizować świat w stopniu niespotykanym wcześniej? (internet, rzeczywistość wirtualna)
4. d) zmiany na politycznej mapie Europy (upadek ZSRR, rozpad Jugosławii, Unia Europejska)
5. e) kontrowersje w Watykanie (dwóch papieży, problemy z Watykańskim Bankiem, skandale obyczajowe)

– Czy klimat epoki sprzed 500 lat i dziś rzeczywiście jest podobny? Czy czujemy, że żyjemy na pograniczu epok? A może już zaczęła się nowa era?

Naukowcy uważają, że obecne czasy to początek antropocenu, pierwszej w dziejach ery, w której to człowiek ma największy wpływ na przyrodę i zachowanie naszej planety. Inni, głównie futurolodzy, uważają, że najważniejsze zmiany, związane z uzyskaniem świadomości przez sztuczną inteligencję dopiero przed nami.

– Z którym stanowiskiem się zgadzacie?

– Skoro nasze czasy, to czasy przełomu, to co nas czeka? Jaka przyszłość się rysuje? XVI wiek to okres kolonializmu, reformacji, ekspansji islamu i generalnie polaryzacji społeczeństw. To początek wojen religijnych i walki o uznanie przez Watykan nowych odkryć naukowych. Czy XXI wiek może być podobny, czy też nie jesteśmy w żaden sposób przewidzieć przyszłości, bo analogie to tylko analogie, a obecne zmiany społeczne i obyczajowe są bardziej gwałtowne niż kiedykolwiek wcześniej?

– Jak zmienił się świat w ciągu ostatnich 20 lat? Czy potrafimy sobie wyobrazić świat z roku 2000? Jaki będzie za kolejne 20 lat?

2. W sieci analogii. (sugerowany wiek 15-20 lat)

W nagraniach Miniatur staraliśmy się odwzorować najważniejsze myśli z klasycznych dzieł lub myśli filozoficznych początku XVI wieku. To jednak tylko intelektualna propozycja. Treść każdego z dialogów lub monologów mogłaby przecież wyglądać inaczej.

– Zacznijmy od krótkiego przypomnienia najważniejszych treści znajdujących się w Utopii, Pochwale Głupoty, Księciu, Dworzaninie, O obrotach ciał niebieskich i 95 tezach. Aby uniknąć długiej lektury dzieł w oryginale można użyć streszczeń znajdujących się w internecie.

– Do których wątków nawiązują nasi aktorzy? Jakie są wyraźne różnice między oryginałem a wersją 2.0?

1. a) Utopia (różnice: nieistniejąca wyspa vs system, który rzeczywiście wprowadzono)
2. b) Pochwała Głupoty (różnice: głupota ma pozytywne strony vs głupota nie ma pozytywnych stron)
3. c) Książę (różnice: polityka vs świat, w którym dorastamy)
4. d) Dworzanin (różnice: dwór vs świat celebrycki)
5. e) O obrotach ciał niebieskich (różnice: dzieło naukowe vs pseudonaukowa teoria)
6. f) 95 tez (różnice: Watykan po „ciemnej stronie mocy” vs Watykan po „jasnej stronie mocy”)

– Czemu maja służyć te różnice? Uwypukleniu obecnych problemów czy podkreśleniu różnic w obu epokach?

– Dzielimy klasę na 6 części. Każda otrzymuje jedno dzieło (od a do f) do analizy i próbuje przedstawić własną diagnozę problemów społecznych, które można by zobrazować stosując analogię do dzieła sprzed 500 lat. Można się też pokusić o napisanie własnego dialogu, będącego współczesną wersją 2.0 klasyku.

– Jakie jeszcze problemy współczesności, zwłaszcza dotyczące dzieci i młodzieży, nie zostały zdiagnozowane w Miniaturach?

Propozycja konkursu. Użyj myślenia dedukcyjnego i znajdź w przedstawionych nagraniach jak najwięcej nawiązań i analogii do dzieł oryginalnych (Utopia, Pochwała Głupoty, Książę, Dworzanin, O obrotach ciał niebieskich). Kto znajdzie ich najwięcej, wygrywa. Mała podpowiedź: sprawdź kim byli mędrzygłupki i co to jest sprezzatura…

3. Ostrze satyry. (sugerowany wiek 13-19 lat)

Rolą satyry jako gatunku literackiego (ale też filmowego) jest ukazywanie pewnych zjawisk, obyczajów i stosunków społecznych w krzywym zwierciadle. Satyra wyolbrzymia pewne cechy osobowościowe, nie podając żadnych konstruktywnych rozwiązań. Jej rolą jest zmuszenie do przemyśleń na temat istniejącego stanu rzeczy. Jest krytyczna wobec rzeczywistości, ale nie powinna być poważna.

– Która z narracji XVI wiecznych (Utopia, Pochwała Głupoty, Książę, Dworzanin, O obrotach ciał niebieskich, 95 tez) stanowi satyrę? Czemu miało to służyć? Które z Miniatur są satyrą?

– Kiedy najczęściej stosujemy satyrę? Czy popularność satyry wiąże się w pewien sposób ze zjawiskiem występowania szeregu powszechnych wad społecznych i politycznych? Jakie znasz najsłynniejsze przykłady satyry w historii?

– Jakie wady społeczne piętnowane są w Miniaturach? (m.in. sentyment za autorytarną władzą, promocja prostactwa i krytyka inteligencji, miałkość internetowych autorytetów, „tekturowe” rodzicielstwo, przywiązanie do wyglądu zewnętrznego, nietolerancja i szowinizm, oderwanie od realiów rzeczywistości, fałsz i obłuda, cenzura, karierowiczostwo). Jakich wad społecznych nie wymieniono?

– Wobec kogo wymierzone jest zazwyczaj ostrze cenzury? (władza, uprzywilejowane grupy społeczne, mieszczaństwo, kołtuneria, przywary społeczne). A jak wygląda ta sama sytuacja w Miniaturach? Kto jest adresatem satyry?

– Dlaczego niektóre części Miniatur nie zostały nagrane w formie satyry? Jaka forma literacka byłaby najbardziej trafna np. do przedstawienia współczesnej wersji 95 tez? Czy taki temat można komentować w postaci satyry? Czy powinno się żartować (choćby w tak delikatnej formie jak satyra) na tematy związane z religią?

Propozycja konkursowa. Jakiego dzieła, powstałego w I połowie XVI wieku brakuje według Ciebie w naszych Miniaturach i jaki współczesny problem powinien być w nim poruszony?

4. Szukając Sofii. (sugerowany wiek 12-18 lat)

Sophia to po grecku mądrość.

– Czym jest mądrość? Zbieramy różne definicje? Czym różni się mądrość od rozumu, inteligencji, wiedzy, obycia, wyobraźni, kreatywności i pamięci? Czy mędrzec musi być inteligentny i dużo wiedzieć?

– Jaką cechą obdarzano w przeszłości mędrców? Co powinno charakteryzować autorytety: sukces na koncie, dużo pieniędzy, inteligencja, wiedza czy właśnie mądrość? Dlaczego?

– Czy współcześnie brakuje nam mądrych autorytetów? Czy rolę autorytetów niemal w całości przejęli idole? Dlaczego mądrość nie jest dziś w cenie?

– Które z Miniatur wyrażają krytykę współczesnych autorytetów? A jakich autorytetów, wydaje się, że nam brakuje? Która postać publiczna zasługuje na miano autorytetu i dlaczego?

– Czemu w dzisiejszych czasach nie ma żadnego mędrca pokroju Erazma z Rotterdamu i Tomasza Morusa? A może są ludzie ich kalibru, ale współczesność nie służy ich popularności?

– Czy Książę Machiavelliego i Dworzanin Castiglione promują osoby mądre? Czy należy w związku z tym traktować te utwory jako literackie autorytety, czy raczej panoramę epoki? Co w najlepszy sposób mogłoby stanowić panoramę naszej epoki?

Diogenes pewnego dnia ruszył w środku dnia z zapaloną latarnią na poszukiwanie człowieka. Może my też powinniśmy któregoś dnia wyjść na poszukiwanie mądrości? Z zapalonymi światłami w biały dzień? A może mądrość cały czas w nas tkwi?

– Nasza wirtualna Sofia (mądrość) gdzieś się zaszyła i nie chce wyjść. Jak myślicie, co musiałoby się zmienić na świecie w sferze społecznej, politycznej, obyczajowej i kulturalnej, aby Sofia znów się ujawniła? Jakie cechy muszą charakteryzować społeczeństwo, w którym Sofii byłoby dobrze? Ile nam do tego stanu brakuje?

– A może każdy powinien sam poszukać swojej Sofii? Tak naprawdę, jest ona przecież na wyciągnięcie ręki…