MOST. Odc. 2 – Różnorodność Poglądów: czas trwania filmu 15:39 min.

Zagadnienia. Timeline:

00:34     Pogląd – wyjaśnienie pojęcia.

00:44     Światopogląd, jego istota i rodzaje.

01:10     Prądy lewicowe, centrowe i prawicowe.

01:35     Dogmatyzm i fundamentalizm.

02:27     Na polach Elizejskich: George Orwell dyskutuje z Winstonem Churchillem.

06:06     Falsyfikacja – wyjaśnienie pojęcia.

06:51     Rządy zgody narodowej: Niemcy i Szwajcaria

08:31     Hiszpańska wojna domowa.

09:00     Bereza Kartuska

09:39     Anegdota o XX zjeździe KC KPZR i Chruszczowie

10:12     Demokracja a tyrania: gdzie wolno a gdzie nie wolno głosić własnych poglądów

11:21     Guernica (i Labirynt Fauna) jako symbol wojny domowej w Hiszpanii

12:15     O sztuce dyskusji i otwartym umyśle.

13:30     Top 10 Oldies – polskie protest songi z lat 80. – czyli jak wykuwała się nasza wolność.

Propozycje tematów do dyskusji na lekcji:

1. Izmy i inne trudne słowa w dyskusji o różnicach poglądów.
2. Czego może nas nauczyć wojna domowa w Hiszpanii? Przyczyny i skutki.
3. Testament XX wieku: czym się może zakończyć dzielenie narodu, a czym dążenie do zgody narodowej.
4. Czy z każdym warto dyskutować? Jak przedstawiać swoje poglądy: sztuka erystyki.
5. Muzyka jako ostatni bastion wolności w zniewolonych krajach – historia czy wciąż aktualny fakt?

Podstawa programowa i kompetencje kluczowe

Pytania dla młodzieży do własnych przemyśleń:

1. Czy można dzielić ludzi ze względu na poglądy? Jak w historii kończyły się takie sytuacje?
2. Dogmatyzm i fundamentalizm – melodia przeszłości czy feniks wciąż odradzający się z popiołów?
3. Czy wolno nam zmieniać poglądy czy musimy być im wierni na zawsze? Odpowiedz na przykładzie dyskusji Orwella z Churchillem.
4. Jakie wnioski z powieści Orwella są ponadczasowe i warto je zapamiętać na zawsze?
5. Czy da się dyskutować z kimś, kto jest przekonany o własnej nieomylności?
6. Czy Bereza Kartuska może się kiedyś w naszym kraju powtórzyć? Co może do tego doprowadzić?
7. Ile wiesz o czasach komunizmu w Polsce i ZSRR? Czy z tej historii możemy się czegoś nauczyć?
8. Czy osobowość autorytarna u władzy jest w stanie obrócić każdą demokrację w tyranię?
9. Czy sztuka może wyrazić okropności wojny? Jakie znasz inne niż Guernica takie przykłady?
10. Jak wielką rolę odgrywa tekst w piosence? Czy pieśń może zmienić historię?

Przykłady zadań do wykonania na lekcji (na podstawie filmu):

1. Pięć kapeluszy. (sugerowany wiek 12-18 lat)

Edward le Bono zaproponował grę w sześć kapeluszy, w której sześciu uczestników (każdy z nakryciem głowy w innym kolorze) wciela się w osoby o konkretnych cechach (obiektywny, emocjonalny, krytyczny, optymistyczny, kreatywny i zarządzający). Osoby te prowadzą dyskusję na wskazany temat, nie mogą jednak „wypaść” z roli. Zagrajmy w pewną odmianę tej metody. Klasa dzieli się na pięć części. Każda z nich stanowić ma przedstawicieli partii o określonych poglądach i przygotować się do debaty, np. na temat Unii Europejskiej, zagrożeń klimatycznych czy walki z pandemią koronawirusa.

– Jeden zespół będzie skrajnie lewicowy, z żądaniami nacjonalizacji przedsiębiorstw i zrównania zarobków ludzi w całym kraju. Nie są nastawieni na dialog.

– Drugi zespół będzie umiarkowanie lewicowy, nastawiony na ludzi pracy, świadczenia socjalne i wolności obywatelskie, a także dopuszczający dowolny światopogląd i akceptujący wszelkie zmiany i nowości obyczajowe

– Trzeci zespół będzie prezentować poglądy centrowe, a więc trochę lewicowe i trochę prawicowe; umiarkowane i kompromisowe, próbując znaleźć jak najwięcej punktów wspólnych z pozostałymi partiami, ale zatracając przy tym nieco własny charakter.

– Czwarty zespół będzie umiarkowanie prawicowy, nastawiony na tradycyjne wartości i wolny rynek, respektujący prawa człowieka i traktujący z szacunkiem wszystkich swoich przeciwników politycznych.

– Piąty zespół będzie prezentować poglądy skrajnie prawicowe, oparte na wzmocnionej roli tradycji i wiary, a także prywatyzacji każdego aspektu życia, łącznie z edukacją i służbą zdrowia. Nie są nastawieni na dialog.

– Do dyskusji konieczna będzie też rola negocjatora (jeśli chcemy symulować negocjacje)/dziennikarza (jeśli chcemy symulować debatę przedwyborczą) lub marszałka (jeśli chcemy symulować obrady parlamentu).

– Żadna osoba nie może wyjść ze swej roli podczas całej debaty.

– Jakie wnioski płyną z takiej debaty? Jakie są najważniejsze cechy prowadzenia udanej dyskusji? Z kim nie da się dyskutować? Czy w negocjacjach warto szukać kompromisu czy za wszelką cenę forsować swoje postulaty?

2. Siła argumentów. (sugerowany wiek 10-16 lat)

W środowisku dziennikarskim krąży anegdota, że dobry autor jest w stanie przekonująco udowodnić daną tezę, a potem równie przekonująco ją obalić. Podobne powiedzenia znane są też adwokatom, o których mówi się, że są w stanie przekonać nawet kamień do zmiany zdania.

– Rozgrywamy serię pojedynków, w których dwóch uczniów próbuje przekonać trzeciego do podjęcia konkretnej decyzji (np. czy wybrać czerwoną czy zieloną farbę, okrągły czy kwadratowy kształt stołu, przyjęcie dla dwóch czy czterech osób). Zwycięzcy każdej pary przechodzą do kolejnej rundy aż do finału (decyduje wybór trzeciego gracza – może to być nauczyciel, uczeń, który nie chce przekonywać lub jeden z uczestników gry, który już odpadł)

– Które argumenty trafiały na podatny grunt?

– Jak bardzo osobowość dyskutanta wpływała na podjęcie decyzji?

– Czy dyskusja była prowadzona kulturalnie?

– Stwórzcie katalog współczesnej erystyki: Jak prowadzić dyskusję, aby doprowadzić do celu bez „niszczenia” przeciwnika.

3. Casus belli. (sugerowany wiek 12-18 lat)

Oficjalnie każdy konflikt wojenny powinien posiadać casus belli, czyli przyczynę jego wywołania. W historii były bardziej i mniej uzasadnione powody wywołania wojny:

– Przypomnij sobie, jakie były oficjalne powody wywołania następujących konfliktów:

– I wojny światowej

– II wojny światowej

– wojny w byłej Jugosławii

– wojny w Iraku (2003).

Czy którykolwiek z tych konfliktów zmierzał w ogóle do rozwiązania tego problemu, czy może chodziło o coś zupełnie innego?

– Dlaczego ludzie tak naprawdę wywołują wojny? Czy istnieje wojna sprawiedliwa inna niż wojna obronna?

Wyobraź sobie, że jesteś dyplomatą, którego rolą jest zapobiec wywołaniu wojny. Jakich argumentów użyjesz, aby nie dopuścić do konfliktu? Jak wiele będziesz w stanie poświęcić?

W historii ważną rolę odgrywają też wojny, do których nie doszło, choć niewiele do tego brakowało. Najsłynniejsze przykłady dostarczyła nam epoka zimnej wojny (Kryzys Sueski 1956, Kryzys Karaibski 1962, Konflikt nad Ussuri 1969, casus Stanisława Pietrowa 1983).

– Jak wyglądałby dziś świat, gdyby w którejkolwiek z tych sytuacji doszło do wojny atomowej?

– Czy możemy powiedzieć, że w trzeciej dekadzie XXI wieku wojna (atomowa) jest już na pewno niemożliwa i jej miejsce jest w lamusie? Proces jakich wydarzeń prowadzi zazwyczaj do wojny? Czy ludzkość kiedykolwiek pozbędzie się skłonności do prowadzenia wojen?

Propozycja konkursu:  Podaj jak najwięcej wielkich światowych kryzysów (wraz z datą), w których wojna między dwoma państwami wisiała na włosku, ale udało się jej zapobiec. Cztery propozycje masz już przedstawione powyżej.

4. W Labiryncie Fauna. (sugerowany wiek 15-20 lat)

Umysł dziecka (każdego człowieka?) generalnie przypomina labirynt, w którym łatwo się zgubić. Świadomość dziecka, któremu odbiera się bezpieczeństwo (nie tylko w czasie wojny) łatwo przenosi się do tego labiryntu, aby przetrwać. Czy z tej pułapki jest jakieś wyjście?

– Jakie znasz filmy, w których bohaterami są dzieci w czasie wojny (np. Chłopiec w pasiastej piżamie, Labirynt Fauna, JoJo Rabbit, Kafarnaum). Co łączy wszystkich bohaterów tych filmów? Jak wiele z nich kończy się pełnym happy endem?

– Jak często bohaterowie tych historii budują w „swojej głowie” alternatywny świat? Czemu to ma służyć?

– Jakie emocje towarzyszą dzieciom w czasie wojny? (porównaj to do swoich emocji, jakie przeżywasz w związku z zagrożeniem pandemią koronawirusa). A jakie towarzyszą nam w labiryncie? (porównaj z własnymi doświadczeniami np. z escape roomów lub labiryntów np. w Oskowie lub Blizinach)

– Jak wyjść z labiryntu Fauna? Czy nić Ariadny lub zasada lewej strony mają tu jakiekolwiek znaczenie? A może dzieci do labiryntu uciekają celowo; nie po to by spotkać Minotaura/Fauna, ale po to, by przed nimi uciec?

– Stwórz własny labirynt. Ukryj w nim jakiś lęk/globalne zagrożenie albo zło, którego chciałbyś się pozbyć. Jeśli przed kimś uciekasz lub się bronisz, siebie też umieść w tym labiryncie i zostaw sobie drogę wyjścia, której nie znajdzie to coś, przed czym uciekasz.

5. Siła protest songu. (sugerowany wiek 12 – 18 lat)

Obejrzyj fragment filmu pod tytułem Top Ten Oldies.

– Czy znasz inne polskie piosenki z lat 80-tych, które stały się symbolem walki z opresyjnym systemem. Ile takich utworów potrafimy wskazać z lat wcześniejszych i późniejszych? Jak myślicie, czemu było/jest ich dużo mniej i jaki wpływ ma na to historia?

– W USA siła protest songów była szczególnie widoczna podczas rewolucji obyczajowej lat 60-tych (walka o równość rasową, wojna w Wietnamie, flower power i bunt młodzieży). Które utwory z tamtych czasów przeszły do historii i dlaczego (skorzystaj z rankingu nr 1 opublikowanego tutaj: https://otwarta.bydgoszcz.pl/nagrania/).

– Zespoły w grupach analizują wybrane protest songi i starają się znaleźć w nich jak najwięcej aluzji do czasów współczesnych

– Jak myślicie, czy w dzisiejszych czasach nadal nagrywa się protest songi? Dlaczego w większości z nich pojawiają się dziś wulgaryzmy? Czy zmieniła się wrażliwość społeczna i obecne pokolenie potrzebuje silniejszych bodźców do refleksji nad swoją kondycją?

Zadanie domowe: Spróbuj znaleźć jakiś współczesny polski protest song bez agresywnego przekazu i wulgarnego słownictwa[1]. Na czym polega siła jego przekazu?

[1] Np. „Twój ból jest lepszy niż mój”

Propozycja konkursu:  Podaj jak najwięcej nawiązań do literatury i poglądów Orwella oraz historycznych aluzji do życiorysu Churchilla, które znalazły się w dialogu „Na Polach Elizejskich”.