Sic Mundus Creatus Est: czas trwania filmu 17:09 min.
Zagadnienia. Timeline:
00:35 Sic Mundus Creatus Est w serialu Dark.
01:13 Granice wolności
02:06 m.in. Urządzanie innym życia na siłę w popkulturze: Miasteczko Wayward Pines, Opowieść podręcznej.
03:43 Współczesny populizm: Putin, Erdogan, Orban i inni.
06:13 Osobowość dyktatora: Korzenie Totalitaryzmu Hannah Arendt oraz Masa i Władza Eliasa Canettiego.
07:13 Propaganda i damnatio memoriae: m.in. Goebbels, Leni Riefenstahl, Echnaton i Herostrates
08:39 Eksperymenty MK-Ultra (10:36).
11:08 Geniusze despoci: Michael Jordan i Roger Waters.
11:40 Utopie w literaturze: Platon, Morus, Campanella…
12:22 … oraz próby przekucia ich w czyn
13:13 Tyrani w świecie sztuki: m.in. Dali, Tołstoj i Hemingway.
14:14 Współczesna fizyka czyli wiemy, że niewiele wiemy…
15:41 Dwóch chińskich pierwszych cesarzy.
Propozycje tematów do dyskusji na lekcji:
- Czym jest populizm i dlaczego jest taki groźny dla społeczeństwa?
- Siła propagandy – jak się jej nie poddawać.
- Utopie – pozytywny mind-blow czy droga do utraty wolności.
- Osobowość dyktatora w każdej dziedzinie życia – czym się przejawia?
- Asertywność i sztuka kompromisu odpowiedzią na próby urządzania nam życia na siłę.
Pytania dla młodzieży do własnych przemyśleń:
- Czy łatwo potrafimy wyznaczyć granicę naszej wolności?
- Czy świat z „Opowieści podręcznej” może się urzeczywistnić? Co zrobić, żeby do tego nigdy nie doszło?
- Których współczesnych polityków można uznać za populistów i dlaczego?
- Czy wszystkich despotów i autokratów łączą te same cechy?
- Sic Mundus Creatus Est – czy ludzka natura jest niezmienna?
- Kogo wolałbym w swoim zespole – świetnego facylitatora czy geniusza despotę?
- Czy współczesne odkrycia fizyki kwantowej powinny nas skłonić do pokory czy dumy?
- Jaka lekcja płynie dla nas z opowieści o dwóch chińskich cesarzach?
- Dlaczego niektórzy chcą nam układać życie na siłę?
- Czy potrafię odróżnić propagandę od faktu?
Przykłady zadań do wykonania na lekcji (na podstawie filmu):
- Damnatio memoriae. (sugerowany wiek 12-18 lat)
Niektóre postaci po śmierci próbowano usunąć z kronik i wspomnień potomnych, wymazując ich życiorysy i wszelkie wzmianki o nich, tak, jakby nigdy nie istnieli. Los taki spotkał m.in. faraona Echnatona, który jako pierwszy wprowadził wiarę w jednego Boga, Herostratesa, który podpalił świątynię Artemidy w Efezie czy sowieckich urzędników z czasów Stalina, gdy ci wypadli z jego łask. Historia jednak nie znosi próżni i tak powstałe luki po latach bez problemu uzupełnili dociekliwi badacze. Czy całkowite usunięcie czyjegoś życiorysu jest w ogóle możliwe?
– Spróbujmy zastanowić się, czy moglibyśmy napisać na nowo historię świata, gdybyśmy usunęli z niego niektórych wielkich zdobywców i krwawych dyktatorów: Aleksandra Wielkiego (nigdy nie powstałaby kultura helleńska i szkoła aleksandryjska), Juliusza Cezara (Rzym nigdy nie przestałby być republiką), Czyngis Chana (nigdy nie powstałaby odra tatarska, inaczej wyglądałby układ sił w Eurazji), Napoleona (nie byłoby Kongresu Wiedeńskiego, a Francja nie wydobyłaby się szybko z chaosu postrewolucyjnego), Adolfa Hitlera (nie doszłoby do II wojny światowej i holokaustu), Józefa Stalina (nie byłoby zimnej wojny i wielkiego głodu na Ukrainie). Czy da się wygumkować taki życiorys? Jak wyglądałby świat, gdyby ich nie było?
– Czy damnatio memoriae jest możliwe w dzisiejszych czasach: internetu i mediów społecznościowych? (starsze klasy mogą odnieść się w tym kontekście do pochodzącego ze słynnej serii Black Mirror epizodu pod tytułem „White Christmas”, w którym motyw wymazywania ludzi ze społeczeństwa przyszłości jest mocno eksploatowany)
– Wyobraźmy sobie świat bez wojen i tyranów. Czy taka wizja jest w ogóle możliwa? Jak wyglądałoby krzyżowanie się kultur. Jaki system władzy by panował? Czy demokracja w ogóle by powstała?
– A teraz czas na drugą stronę medalu. Spróbujmy wymyślić jakiś życiorys (powiedzmy, że Pana X), dopisać go do historii świata i zobaczyć, na ile zmieniłby znaną nam historię (np. na takiej zasadzie, że każdy kolejny uczeń w klasie dodaje jedną cechę lub wydarzenie z życiorysu, w taki sposób, aby uzupełniać w sposób logiczny biografię X zaproponowaną wcześniej przez przedmówców.) Czy jednostka może wpłynąć na losy świata? Czy może je zmienić? A co, jeśli będzie próbowała nadużyć swej władzy, aby układać nam życie na siłę?
– Jakie mechanizmy mogą powstrzymać dyktatorów przed ich zapędami? (demokracja, trójpodział władzy, referendum, organizacje międzynarodowe, wolność słowa).
- Nasze Miasto Słońca. (sugerowany wiek 10-16 lat)
Myśliciele już od czasów Platona zastanawiali się, czy możliwe jest stworzenie systemu idealnego, w którym każdy wykonuje to, co do niego należy, nikt nie naużywa władzy i wszyscy są szczęśliwi. Wspomniani w filmie Tomasz Morus (Utopia) i Tommaso Campanella (Miasto Słońca), to tylko najbardziej znani z tak zwanych utopistów, czyli autorów dzieł o ustroju idealnym.
– Zaprezentujmy najbardziej charakterystyczne założenia z Państwa Platona, Utopii Morusa i Państwa Słońca Campanelli
– Popuśćmy wodze fantazji i spróbujmy stworzyć własną utopię. Każdy uczeń proponuje jedną ideę, która będzie realizowana w naszym Mieście Słońca. Czy taki system jest możliwy? Czy ludzie byliby wówczas szczęśliwsi?
W historii nieraz próbowano już urzeczywistnić państwo idealne. Robili to zwłaszcza komuniści: w Rosji, na Kubie, w Chinach, w Kambodży, w Korei Północnej. Zawsze wiązało się to z odebraniem wolności, urządzaniem ludziom życia na siłę i przelewem hektolitrów niewinnej krwi
Do tej pory każdy eksperyment z inżynierią społeczną kończył się tragicznie. Urządzanie komuś życia na siłę wiąże się ze wzrostem uprawnień aparatu władzy i przymusu. Ostatecznie i tak wszyscy wracają do demokracji jako systemu optymalnego. Ale czy tak jest naprawdę? Czy demokracja taka, jaka jest, to nasza utopia urzeczywistniona, czy wymaga jakiegoś upgrade’u? Posłuchajcie o różnych odmianach demokracji na świecie w nagraniu 18-tka w Bydgoszczy (https://otwarta.bydgoszcz.pl/osiemnastka-w-bydgoszczy/) w II części filmu.
– Jak zreformować demokrację, by ludzie byli szczęśliwsi, a życie bardziej sprawiedliwe? Czy warto „majstrować” przy demokracji? Niech każdy wymyśli jedną reformę demokracji, a reszta klasy podda ten pomysł krytycznej obróbce.
– Czy przeszłość nas czegoś nauczyła? W dotychczasowej historii ludzkości demokracja dawała najwięcej szczęścia i dobrobytu swym obywatelom. Czy należy to zmieniać?
– Czy radykalne sposoby sprawowania władzy i jej przejmowania doprowadziły kiedykolwiek do wzrostu szczęścia i dobrobytu swych obywateli?
Propozycja konkursu: Przedstawcie swój pomysł na upgrade demokracji. Zwycięży osoba, która przygotuje najciekawszą propozycję zmian w konkretnym demokratycznym systemie sprawowania władzy, której do tej pory nigdy nie wdrożono w życie, a która jest w pełni zgodna z trójpodziałem władzy i prawem wszystkich obywateli do głosowania.
- Magiczny świat. (sugerowany wiek 12-18 lat)
Adam z serialu Dark może przenosić się w czasie, aby urzeczywistnić swoją wizję świata. A co, gdybyśmy i my dysponowali taką władzą. Czy próbowalibyśmy coś zmienić na lepsze czy wykorzystalibyśmy tę moc do manipulowania innymi?
– Każdy uczeń otrzymuje możliwość użycia wehikułu czasu, ale można cofnąć się w czasie lub przenieść do dowolnego momentu w przyszłości tylko raz i tylko na jeden dzień. Dokąd byśmy „pojechali” i co zrobili? Czy próbowalibyśmy zmienić świat, czyjeś życie, nasz los, czy kierowałaby nami zwykła ciekawość.
– Policzmy głosy. Ile osób wybrało przeszłość, a ile przyszłość. Ile osób próbowałoby coś zmienić w losach świata, a ile nie? Pamiętajmy, że Adam z Dark też próbował tylko „naprawić” błędy w systemie. Podobnie myśleli główni bohaterowie „Opowieści podręcznej” i „Miasteczka Wayword Pines”. Podobnie wszyscy utopiści i dyktatorzy.
– W drugim ćwiczeniu wyobraźmy sobie, że możemy zostać geniuszem w dowolnej dziedzinie życia, ale tylko na jeden dzień. Kim chcielibyśmy zostać i jaką mocą dysponować? Czy chcielibyśmy w ten jeden dzień podjąć z kimś współpracę, czy raczej wolelibyśmy w samotności skonsumować swój talent?
– Ponownie policzmy głosy. Ile osób postanowiło dzięki swemu geniuszowi zmienić świat, ile osób pomóc innym, a ile osób zapewnić sobie lepszą przyszłość? Pamiętajmy, że najwięksi geniusze literatury, sztuki czy sportu zazwyczaj są egoistami, bo przekonani są o swojej wybitności. Ci, którzy są wokół nich muszą się dostosować do ich dyrektyw albo odejść. Geniusz dyktuje wszystkim warunki.
– Czy świat został tak stworzony (Sic Mundus Creatus Est), by zmieniać w nim coś na siłę, a niektórym dawać prawo wpływać na losy innych i manipulacje rzeczywistością, czy może jest tak, jak mówią mędrcy ze wschodu (buddyzm, taoizm) – to, co się dzieje, dzieje się nie bez przyczyny. Nie wolno nam ingerować w przeznaczenie, a jedynie podążać zgodnie z nim i prawami natury własną ścieżką?
W komiksowym SpiderManie i jego wersjach filmowych, młody Peter Parker często słyszy od swojego dziadka, że szczególna moc musi się wiązać ze szczególną odpowiedzialnością.
– Co możemy zrobić, by ludzie wokół nas nie nadużywali swych mocy i władzy? Jak bronić się przed próbami ingerencji w nasze życie i próby ustawiania nam życia na siłę?
– Jak postąpić, gdy mamy do dyspozycji szczególny talent lub władzę? Czy rzeczywiście w takim przypadku wymagana jest od nas wyjątkowa przenikliwość, odpowiedzialność i dojrzałość?
- Kosmos i pokora. (sugerowany wiek 15-20 lat)
W nagraniu Wspólny Gmach (https://otwarta.bydgoszcz.pl/kacik-erudyty-wspolny-gmach/) od 1:26 minuty mówimy o Zasadzie Antropicznej, której główne postulaty zakładają zaistnienie wielu niezwykłych zmiennych po to, by na jednej z planet Układu Słonecznego mogło się pojawić życie. Podczas kolejnych sekund wspomnieliśmy o innych fundamentalnych stałych fizycznych, które warunkują nasze życie na Ziemi. O innych niesamowitych odkryciach fizycznych wspominamy podczas filmu Maska I Twarz (https://otwarta.bydgoszcz.pl/kacik-erudyty-maska-i-twarz/) od 13:07 minuty. Wszystkie te oszałamiające teorie pozwalają nam stwierdzić jeden fakt ze 100% pewnością. Wiemy, że wciąż niemal nic nie wiemy. Jakie z tego faktu płyną dla nas implikacje?
– Przyjrzyjmy się najważniejszym odkryciom naukowym w historii. Weźmy na tapet:
- odkrycie pisma
- przewrót kopernikański
- teoria ewolucji
- teoria względności
– Spróbujmy wyobrazić sobie, jak wyglądała nauka przed każdym z tych odkryć, poczynając od najwcześniejszego z nich. Jak myślicie, jakie były obowiązujące wtedy teorie? Jak wielką rolę odgrywały święte księgi i zawarty w nich opis świata?
- Ludzie całą wiedzę przekazywali ustnie; nie istniało pojęcie książki ani języka
- Ziemia jest centrum wszechświata, który kręci się wokół niej (a człowiek centrum stworzenia)
- Świat został w całości stworzony od razu, biblijny opis stworzenia jedynym możliwym
- Wszystko w nauce jest przewidywalne, kontrolujemy wszystkie zachodzące w fizyce procesy.
– Co się zmienia wraz z kolejnymi odkryciami? Czy człowiek czuje się panem swego losu w coraz większym czy coraz mniejszym stopniu? Jak myślicie, w jaki sposób kolejne odkrycia naukowe wpływają na osoby o konserwatywnych poglądach, przekonanych o tym, że postęp to zjawisko negatywne, a człowiek jest „władcą” Ziemi?
– Kto zazwyczaj próbuje urządzać nam życie na siłę? Czy są to osoby z ufnością patrzące w przyszłość, lubiące nowinki technologiczne i ceniące postęp naukowy czy raczej ci, którzy boją się przyszłości, widzą w niej same zagrożenia, a nauce i naukowcom niezbyt ufają?
– Kto boi się przyszłości i nauki? Czy są to osoby o otwartych umysłach, gotowe na zmiany i wierzące w siłę ludzkiego umysłu czy osoby, które przez całe życie wierne są tylko jednej wizji świata i panicznie obawiają się tego, że ich wizja runie w wyniku kolejnych odkryć?
– Czy znajomość praw kosmosu i najnowszych odkryć naukowych, a co za tym idzie, świadomość tego, jakie jest nasze miejsce we wszechświecie uczy pokory? Czy osoba świadoma tego, jak wiele nie wie i jak wiele jeszcze zostało do zbadania będzie chciała innym urządzać świat na siłę, czy raczej będą to chcieli robić ci, którym się wydaje, że wszystko wiedzą lepiej od nas i innych ludzi? Z którymi ludźmi nie da się dyskutować?
– Dlaczego faszyści i komuniści tak bardzo bali się naukowców i intelektualistów, że w każdej odmianie ich reżimów tępili wszelkie oznaki wykształcenia? Kto jeszcze nie lubi osób samodzielnie myślących i wykształconych?
Propozycja konkursu: Czego i kogo boją się osoby o autorytarnym charakterze? Zwycięży osoba, która przedstawi najbardziej kompletną (najdłuższą) listę poprawnych propozycji.
Szkoła Otwarta i Tolerancyjna 